Historia antykwariatu „S.A. Krzyżanowski”

O planowanej eksmisji antykwariatu „S.A. Krzyżanowski” czytaj TUTAJ

Stanisław Andrzej Krzyżanowski – wywodzący się z kresów księgarz – w 1869 roku (źródła nie są zgodne czy był to rok 1869 czy 1870) założył księgarnię przy ul. Floriańskiej. Została ona zarejestrowana pod nazwą „S.A. Krzyżanowski Kraków”. Szybko rozszerzył swoją działalność o wydawnictwo, dystrybucje czasopism oraz wypożyczalnię książek – okresowo zatrudniał do 50 pracowników. Współpracował z Uniwersytetem wydając wiele publikacji naukowych. W 1875 udało mu się uzyskać lokal przy Rynku Głównym 36 z trzema dużymi pomieszczeniami – dwa przeznaczył na księgarnię, ostatnie było wypożyczalnią nut. Miejsce szybko polubili mieszkańcy Krakowa oraz przyjezdni – stałym bywalcem księgarni Krzyżanowskiego był między innymi Henryk Sienkiewicz.
Miejsce to miało też znaczny wpływ na życie muzyczne ówczesnego Krakowa. Nie tylko ze względu na skład nut; Krzyżanowski zaczął organizować także koncerty (między innymi Antoniego Rubinsteina, Johannes Brahms’a czy młodego Ignacego Paderwskiego) w dużej sali Hotelu Saskiego.
Nie bez powodu Tadeusz Boy-Żeleński pisał o naszym mieście z końca XIX wieku: „Doprawdy w ciągu tych ośmiu lat Kraków dużo przeżył”. Niewątpliwie było tak również dzięki działalności Stanisława Krzyżanowskiego.

W 1908 roku na skutek choroby ojca księgarnię przejął syn Stanisława, Marian Krzyżanowski. Spadkobierca rozszerzył ofertę wydawniczą firmy o dzieła Żeromskiego, Orkana czy Rydla; nie bał się też kontrowersyjnych „Żywotów pań swawolnych” Brantome’a (w tłumaczeniu T. Boya-Żeleńskiego – z którym przez długi czas współpracował). Marian nie zaniedbał też pasji muzycznych – wydał około 400 utworów polskich kompozytorów do których okładki projektował m.in. Stanisław Wyspiański.
Okres 20-lecie międzywojennego nie był najlepszy dla księgarni „S.A. Krzyżanowski” (syn nie zmienił nazwy nawet poi śmierci ojca w 1922 roku). Sytuacja nieco poprawiła się dopiero w 1937 roku.
We wrześniu 1939 roku naziści skonfiskowali większość zbiorów Krzyżanowskiego uznając je za „niebezpieczne”. Wydawnictwo nieco ożyło (jeśli można użyć tego słowa w stosunku do okresu okupacji) w 1940 gdy władze Generalnej Guberni zezwoliły firmie Krzyżanowskiego na wydawanie książeczek dla dzieci jednocześnie eksmitując księgarnie do małego lokalu przy Placu Wolnica. Mimo bardzo trudnej sytuacji podczas okupacji oficyna Krzyżanowskiego wydała ponad 70 tytułów (głównie dla dzieci i nieco beletrystyki). Do lokalu przy Rynku Głównym księgarnia wróciła w 1949 roku lecz już dwa lata później w ramach państwowej kolektywizacji firma została przejęta przez „Dom Książki”. Ówczesne władze pozwoliły Krzyżanowskiemu jedynie na prowadzenie antykwariatu i składu nut w małym pomieszczeniu magazynowym. W okresie odwilży udało się uzyskać lokal przy Placu Szczepańskim 2.
Po śmierci Mariana Krzyżanowski w 1964 roku firmę przejęła jego córka Barbara Łasińska. W 1972 roku uznała, że nie jest w stanie dalej prowadzić księgarni i przekazała ją swoim długoletnim pracownikom, małżeństwu Helenie i Henrykowi Druć. Za zgodą rodziny Krzyżanowkskich zachowali oni stara nazwę oraz zobowiązali się do spłaty długów. Dwukrotnie władze PRL próbowały eksmitować antykwariat (w celu powiększenia pomieszczeń Orbisu). Udało sie to tuz po przemianach ustrojowych pod koniec 1990 roku – państwo Druciowie nie byli w stanie płacić nowej stawki czynszowej. Na dwa lata zawiesili działalność do czasu znalezienia lokalu przy ul. Św. Tomasza 26 – w którym antykwariat „S.A. Krzyżanowski” mieści się do dziś.

* Historia napisana na podstawie artykułu Jerzego Zielińskiego „Wczoraj i dziś S.A. Krzyżanowski” z Gazety Antykwarycznej nr lipiec-spierpień 1998 r.